حقوق اشخاص نسبت به اموال

مالکیت و علاقه‌های اشخاص نسبت به اموال به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. مالکیت که اعم از عین یا منفعت است.
2. حق انتفاع
3. حق ارتفاق به ملک غیر

با توجه به مراتب فوق ممکن است نسبت به یک مال یک فرد مالکیت در عین داشته باشد و ممکن است مالک منافع یک مال باشد یا حق انتفاع از یک مال داشته باشد و نهایتاً ممکن است در ملک دیگری حق ارتفاق داشته باشد.

طبق قانون مدنی هر مالکی نسبت به اموال خود می‌تواند هر گونه تصرفی داشته باشد، مگر قانون حقی را از وی سلب کرده باشد. به عنوان مثال مالک یک زمین کشاورزی می‌تواند هر کشت و زرعی را که بخواهد در ملک خود انجام دهد، ولی با توجه به این که کشت تریاک طبق قانون ممنوع است، نمی‌تواند در زمین زراعی خود تریاک کشت کند.

ثمرات و متعلقات اموال منقول و غیر منقول که طبعاً یا در نتیجه عملی حاصل شده باشد، بالتبع متعلق به مالک اموال موصوف می‌باشد.

هیچ مالی را نمی‌توانیم از تصرف صاحب آن خارج کنیم، مگر به حکم قانون و در صورتی که قانونی وجود نداشته باشد، مالکیت مالک محترم و تحت حمایت قانون‌گذار خواهد بود. در قانون مدنی تصرف به عنوان مالکیت دلیل مالکیت است، مگر این که خلاف آن ثابت شود. در واقع افراد زمانی در مالی تصرف می‌کنند که مالک آن باشند، البته این یک اماره هست و لیکن ممکن است شخصی مال یا ملک دیگری را غصب کند. به عنوان مثال اگر شخصی در ملک دیگری به صورت غاصبانه تصرف نماید و نتواند منشأ تصرف خود را ثابت نماید به حکم قانون از ملک اخراج می‌شود که اصطلاحاً به آن خلع ید می‌گویند.

بحث انتقال مالکیت می‌تواند اختیاری و یا قهری انجام شود، مثلاً اگر شما به موجب عقد بیع ملک خود را به شخصی بفروشید، مالکیت شما به خریدار و به نحو اختیاری منتقل می‌گردد. در بحث انتقال قهری مالکیت موضوع فوت فرد مالک مطرح است که اموال وی به نحو قهری به ورثه، به ارث می‌رسد.

یکی دیگر از علاقه‌های افراد نسبت به اموال بحث حق انتفاع است و در واقع حق انتفاع، حقی است که به موجب آن، شخص می‌تواند از مالی که عین آن متعلق به دیگری است یا مالک خاصی ندارد، استفاده کند. در زیر مجموعه حق انتفاع ما با سه موضوع تحت عنوان حق عمری، حق رقبی و حق سکنی مواجه هستیم. عمری حق انتفاعی است که به موجب عقدی از طرف مالک برای شخصی ایجاد می‌شود که می‌تواند به مدت عمر خود یا عمر منتفع و یا عمر شخص ثالث باشد. رقبی حقی انتفاعی است که از طرف مالک برای مدت معینی برای شخص دیگری ایجاد می‌شود. اگر حق انتفاع عبارت از سکونت در مسکنی باشد، حق سکنی نامیده می‌شود و این حق ممکن است به مدت عمر باشد که حق عمری خواهد بود و یا برای مدت معینی است که رقبی نامیده می‌شود. برای تحقق حق انتفاع باید مال موضوع حق انتفاع از جمله اموالی باشد که با استفاده از آن، عین باقی بماند. اگر مالک برای حق انتفاع مدتی تعیین نکرده باشد به آن حبس مطلق می‌گویند و تا زمان فوت مالک برقرار است، مگر این که مالک قبل از فوت از آن رجوع کند. در حبس، اعم از عمری و ... ، قبض مال شرط صحت است، فلذا بدون قبض حق حبس ایجاد نخواهد شد.