وقف اموال

وقف چیست؟

اگر مالک، مال را از مالکیت خود خارج کند و منافع آن را به در طول زمان جاری کند، وقف ایجاد شده است. در تعریف وقف در قانون مدنی قید گردیده است: وقف یعنی حبس مال و تسبیل منفعت. وقف، عقد است و نیاز به ایجاب و قبول دارد و می‌تواند به دو صورت عام و خاص واقع شود.

کسی که وقف می‌کند را واقف و کسی که وقف برای آن انجام می‌شود را موقوف علیه می‌گویند. در وقف واقف باید هم اهلیت در معاملات را داشته باشد و هم مالک مالی باشد که آن را وقف می‌کند.

مالی را می‌شود وقف نمود که با انتفاع از آن عین مال باقی بماند. فلذا مال می‌تواند منقول یا غیر منقول، مشاع یا مفروز باشد و عقد وقف از عقود عینی است و واقف برای تحقق وقف باید مال را به تصرف وقف بدهد. اما این تصرف فوریت نداشته و هر زمان ایجاد شود، وقف محقق می‌گردد.

اگر کسی به قصد فرار از دیون خود اموال خود را وقف کند، تحقق این وقف منوط به اجازه طلبکاران واقف است.

وقف بر مقاصد نامشروع باطل بوده و اثر قانونی ندارد. مالی که وقف می‌شود، اگر امکان قبض و اقباض نداشته باشد، وقف باطل است. حال اگر مالی امکان قبض از سوی واقف نداشت، لیکن موقوف علیه قادر به اقباض آن باشد، وقف صحیح است.

وقف بر نفس باطل است؛ به این معنا که اگر واقف مالی را وقف کند که خود موقوف علیه باشد یا جزء موقوف علیهم باشد یا پرداخت دیون یا سایر مخارج خود را از منابع موقوفه قرار دهد این وقف باطل است.

در وقف بر مصالح عامه اگر واقف جزء موقوف علیهم باشد، می‌تواند منتفع شود. تولیت مال موقوفه را شخص واقف می‌تواند بر عهده داشته باشد.

اگر واقف وصف مخصوصی را در شخص متولی شرط کرده باشد و متولی فاقد آن وصف گردد متولی منعزل می‌شود.

جایز است که واقف از منافع موقوفه سهمی برای عمل متولی قرار بدهد و اگر حق التولیه مشخص نشده باشد، متولی مستحق اجرت المثل خواهد بود.

مال موقوفه قابل فروش نیست اما در این خصوص دو استثناء وجود دارد: یکی این که مال موقوفه خراب شود یا خوف خرابی وجود داشته باشد و دوم این که در مورد وقف بیم سفک دماء وجود داشته باشد، یعنی احتمال خونریزی وجود داشته باشد. اگر مال موقوفه به دو دلیل فوق فروخته شود باید به اقرب به غرض واقف تبدیل شود، یعنی قصد واقف را بررسی کنیم و از حاصل از فروش مال موقوفه مال دیگری بخریم که با آن امکان اجرای قصد واقف وجود داشته باشد.

در ماده 3 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه برای وقف شخصیت حقوقی در نظر گرفته شده است.

باید دقت داشته باشیم که متولی مال موقوفه نمی‌تواند تولیت را به شخص دیگری تفویض کند، مگر این که واقف چنین اذنی را به وی داده باشد؛ حال اگر در ضمن عقد وقف شرط مباشرت متولی نشده باشد، متولی برای امور تولیت می‌تواند وکیل بگیرد.

در صورتی که واقف ترتیبی مقرر نکرده باشد، مخارج تعمیر و اصلاح موقوفه و اموری که برای تحصیل منفعت لازم است بر حق موقوف علیهم مقدم است.